Ganed Thomas Hassall yn Coventry yn 1794, yn blentyn hynaf Rowland ac Elizabeth. Roedd ei dad yn bregethwr ac yn aelod o Gymdeithas Genhadol Llundain, ac yn 1796 atebodd eu hapêl am hanner cant o genhadon i hwylio am Tahiti ar y llong genhadol gyntaf i Foroedd y De. Ar 10 Awst 1796, ac yntau ond yn ddwy oed, ymunodd Thomas a'i deulu â’r llong 300-tunnell Duff, a gyrhaeddodd Tahiti ar ôl 208 diwrnod ar y môr.
Llun: ldio Ardal Matavai ar Ynys Otaheite i'r Capten James Wilson at ddefnydd y cenhadon a anfonwyd yno gan y Gymdeithas honno yn y llong Duff. (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Cession_of_the_District_of_Matavai_in_the_Island_of_Otaheite_to_Captain_James_Wilson_for_the_use_of_the_Missionaries_Sent_Thither_by_that_Society_in_the_Ship_Duff,_by_Robert_Smirke.jpg)
Darluniwyd dyfodiad y cenhadon ar yr ynys gan yr arlunydd Robert Smirke mewn paentiad a gomisiynwyd gan Gymdeithas Genhadol yr Eglwys. Yn y paentiad, gellir gweld Samuel (brawd iau Thomas) ym mreichiau ei fam sy’n penlinio, wrth i Thomas sefyll rhwng y ddau ŵr bonheddig ar ei law dde.
Arhosodd teulu Hassall ar yr ynys am bymtheng mis cyn symud i Parramatta, yr ail ddinas hynaf yn Awstralia. Yn 1813, yn bedair ar bymtheg oed, agorodd Thomas Ysgol Sul gyntaf Awstralia; gan ddysgu darllen, ysgrifennu a'r ffydd Gristnogol. Fe’i cyn i ddechrau yn nhŷ ei dad, symudodd yr ysgol i Eglwys Sant Ioan; ac ym mis Rhagfyr 1815, ffurfiwyd Sefydliad Ysgol Sul De Cymru Newydd. Gweithredodd Thomas yn uwcharolygydd ac ysgrifennydd, gan gychwyn "Gofynion a Rheolau" ffurfiol ar gyfer arweiniad yr athrawon, ac roedd tad Thomas yn un ohonynt.
Penderfynodd Thomas ar yrfa yn yr Eglwys, ond roedd y diffyg cyfleoedd i astudio diwinyddiaeth yn Awstralia yn golygu y bu rhaid iddo wneud taith deg mis o hyd ar y Kangaroo i Brydain yn 1817. Trefnodd Charles Simeon, un o sylfaenwyr Cymdeithas Genhadol yr Eglwys, gydag Esgob Tyddewi i Thomas i fynychu'r Ysgol Ramadeg drwyddedig yn Llambed. Ei brifathro oedd y Parch. Eliezer Williams, a oedd wedi dychwelyd i Gymru, ar ôl cael ei addysgu yng Nghaerfyrddin a Rhydychen a’i ordeinio yn 1778, ar gais yr Esgob Burgess i fod yn ficer Llanbedr Pont Steffan. Sefydlodd Williams yr ysgol ramadeg ac erbyn 1819 roedd ganddi 80 o ddisgyblion, dau athro cynorthwyol a phymtheg o fyfyrwyr diwinyddiaeth. Ar ei farwolaeth yn 1820 olynwyd ef gan John Williams, ac yn y pen draw unwyd yr ysgol â Choleg Dewi Sant.
Roedd yr hyfforddiant diwinyddol a dderbyniodd Thomas yn seiliedig ar destunau Hebraeg a Groeg y Beibl, ac ar destunau safonol megis y rhai a ysgrifennwyd gan Dadau’r Eglwys, Apologia Jewell ac Ecclesiastical Polity Hooker. Yn ei hunangofiant, mae Eliezer Williams yn dweud i Thomas ennill y wobr am y bregeth gryno orau yn 1818. Maes o law aeth David Thomas Jones, myfyriwr diwinyddiaeth arall ac un o gyfeillion Thomas, yn genhadwr yn anheddiad Red River Canada; gan ddychwelyd maes o law i Lanbedr Pont Steffan i dderbyn swydd athro Cymraeg yng Ngholeg Dewi Sant. Tra roedd yng Nghanada, bedyddiodd David fachgen ifanc Chipewyan a’i enwi ar ôl Thomas Hassall o Lanbedr Pont Steffan.
Yn dilyn ei ordeinio yn 1820 a marwolaeth ddisymwth ei dad yn 1821, dychwelodd Thomas i Awstralia ar y llong garcharorion Mary. Am y ddwy flynedd nesaf gwasanaethodd yn gurad i Samuel Marsden, Uwch Gaplan Eglwys Loegr yn Ne Cymru Newydd, a chyn-gaplan i'r carcharorion yn Botany Bay. Ar 12 Awst 1822, priododd Thomas â merch hynaf Samuel, Anne, y bu ganddo dri mab a phump o ferched. Ddwy flynedd ar ôl eu priodas, penodwyd Thomas yn gaplan i'r wladfa gosb ym Mhorth Macquarie a rhoddwyd iddo'r cyfrifoldeb o adeiladu ei heglwys gyntaf.
Llun: Eglwys Thomas Porth Macquarie gan Joseph Cefnler 183Qau (http://acms.sl.nsw.gov.au/item/itemDetail/Paged.aspx?itemID=826178)
Sefydlwyd y wladfa yn 1821, ac erbyn 1824 roedd dros 1100 o droseddwyr yn gweithio yn y dorfgadwyn, a hynny mewn amaethyddiaeth neu waith adeiladu cyhoeddus. Dyluniwyd Eglwys Sant Thomas ym Mhorth Macquarie gan Francis Greenway, pensaer a anwyd yn Lloegr ac a gludwyd i Awstralia. Gosodwyd y garreg sylfaen ar 8 Rhagfyr 1824 yn ystod gwasanaeth a gynhaliwyd gan Thomas. Fodd bynnag, byr fu ei gyfnod ym Mhorth Macquarie, wrth i'w wrthwynebiad i driniaeth lem y troseddwyr arwain at wrthdrawiad â chapten y wladfa.
Ym mis Gorffennaf 1825, trosglwyddwyd Thomas a'i deulu i ardal Bathurst, lle daeth yn gaplan cyntaf ar y rhanbarth. Rhoddwyd eiddo iddo yn O'Connell Plains, a Lampeter Farm oedd yr enw a roddodd arno oedd. Am ddwy flynedd teithiodd y saith milltir i dreflan Bathurst bob dydd Sul i gynnal gwasanaeth; gan ddychwelyd gyda’r nos i bregethu yng Nghapel Salem, yr oedd wedi ei adeiladu ger ei gartref. Yn 1827, penodwyd Thomas i blwyf newydd arall yn Cowpastures, lle mae'n gweithio am y 40 mlynedd nesaf. Prynodd ystâd fawr Denbeigh yn Cobbitty, a oedd yn cynnwys 83 erw o wenith a chorn, llwyn olewydd a gwinllan fach.
Roedd ei blwyf yn helaeth, ac yn cynnwys ardaloedd pellennig megis Goulburn, 149km o Cobbitty a Bang, taith o 78 km. Yn ystod y cyfnod hwn daeth yn adnabyddus dan yr enw “Y Person Carlamus", gan ymweld â’i gynulleidfaoedd agosach ar gefn ceffyl yn wythnosol neu’n fisol, a rhai mwy anghysbell bob chwarter, bob hanner blwyddyn neu bob blwyddyn. Roedd ei gynulleidfa amrywiol yn byw mewn bythynnod ger y ffordd a chytiau ym mherfeddion y gwyll, ac ymroddiad Thomas yn ennill iddo’r teitl o fod y “cyntaf o ’bersoniaid gwyll’ Awstralia". Ar wahân i'w ddyletswyddau bugeiliol blinedig, roedd Thomas hefyd yn ffermwr defaid ac yn ynad. Yn 1843, cydnabuwyd ei ymroddiad a'i waith caled gan Archesgob Caergaint, a ddyfarnodd iddo radd M.A.
Bu farw Thomas ym 1868 ac mae wedi ei goffáu gan gofeb syml yn y fynwent yn Cobbitty.
Y Parch. THOMAS HASSALL, M.A. Caplan Gwladfa, a Deiliad Cyntaf, a bregethodd yr efengyl yma am 40 mlynedd, ac a hunodd yn yr Iesu, 29 Mawrth, 1868, 78 oed.
I gydnabod ei gyfraniad hanesyddol at addysgu a dysgu, anrhydeddodd Awstralia Hassall drwy enwi ysgol newydd ar ei ôl. Agorodd Thomas Hassall Goleg Anglicanaidd yn 2000.
Ffynonellau:
Gunson, Neil. (1966) Hassall, Thomas (1794-1868). Australian National Dictionary of Biography. Wedi dod o http://adb.anu.edu.au/biography/hassall-thomas-2167
Hassall, Thomas 1794-1868. (1868, April 6). Sydney Morning Herald. Retrieved from http://oa.anu.edu.au/obituary/hassall-thomas-2167
Thomas Hassall Anglican College (2020). History. Wedi dod o https://www.thac.nsw.edu.au/content/history
Thomas Hassall. (1913, September 13). Windsor and Richmond Gazette. Wedi dod o
https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/85850187?searchTerm=thomas%20hassall&searchLimits=
